Een familieopstelling is een nieuwe vorm van psychotherapie, waarbij een vraagsteller voor een soort groepschanneling, een ongewoon theatergebeuren, spelers (representanten) uitzoekt voor het vorm geven aan oplossingen van zijn of haar probleem. Feitelijk kruipen de representanten telepathisch in de huid van een overledene, van een familielid, van een blokkade of van wat voor fenomeen dan ook. Peter den Haring stelt bijvoorbeeld in zijn workshops KIJKEN NAAR JE BLINDE VLEK slechts drie personen op: de Dagelijkse Realiteit, Het Zielsweten plus De Blokkade of Blinde Vlek.

Mildred van Norde woonde in het Rotterdamse Centrum Djoj een workshop FamilieOpstellingen met Peter den Haring bij.

“We schoven met onze stoelen tot we min of meer in een kring zaten. Een stuk of 18 mensen waarvan de meesten elkaar voor het eerst zagen. Tijdens het voorstelrondje even daarvoor bleek dat we uit het hele land kwamen. De vraag ‘Waar kom je voor, is er een probleem dat je hoopt op te kunnen lossen vandaag?’ werd daarbij door een aantal met een grove schets van een vervelende situatie waar ze in zaten beantwoord. Ik had eigenlijk niets waar ik aan wilde werken die dag. Eigenlijk was ik daar alleen maar omdat ik familieopstellingen een fascinerend iets vind om naar te kijken, om mee te maken.

De meeste aanwezigen hadden nog nooit een familieopstelling meegemaakt en wisten dus niet hoe dat ging. Het is gemakkelijk uit te leggen wat je moet doen. Lastig om uit te leggen wat er eigenlijk gebeurt, bedacht ik. Peter vertelde: ‘Een van jullie gaat zijn of haar probleem in beeld brengen. Hoe we dat gaan doen, dat gaan jullie zo meemaken. Laat het maar gewoon gebeuren.

Uit de groep werd een jonge vrouw gekozen, een nieuwelinge op het gebied van familieopstellingen. Ze vertelde dat er constant problemen waren in haar familie, dat er constant ruzies om niks ontstonden en dat zij daar veel last van had. De eeuwige spanningen speelden haar behoorlijk parten. ‘Het moet stoppen’, besloot ze. Peter vroeg nog wat door. Ja, zij en haar enige zus zagen elkaar daardoor ook al een tijdje niet.

De jonge vrouw, we zullen haar Marja noemen, kreeg Peters eerste instructie: ‘Loop de kring rond en kies iemand die jou gaat representeren. Gewoon op je gevoel. Daarna leg je je handen op zijn of haar schouders en leid je die persoon naar een plek ergens in de cirkel.’ Marja koos iemand uit en deed braaf wat haar gezegd werd. De pseudo-Marja kreeg een plek aan de rand van de cirkel. ‘Nu kies je iemand uit die je zus gaat representeren, vervolgens iemand die je vader gaat representeren’. Marja zette de vader niet ver van de zus en pseudo-Marja, maar zo dat ze elkaar niet konden aankijken. Hetzelfde deed ze met moeder. Moeder kwam een eind van de drie af te staan. Iedereen stond min of meer met de ruggen naar elkaar.

Dit is voor mij het eerste interessante moment in een familieopstelling, als de eerste paar hoofdpersonen staan opgesteld. Aan de opstelling was al direct te zien dat de vier bij elkaar hoorden, ze stonden vrij dicht bij elkaar, maar elkaar door hoe ze waren opgesteld niet konden zien, oftewel niet zagen. Marja zelf kon weer gaan zitten. Peter ging nu verder. Het enige dat Marja voorlopig hoefde te doen was goed kijken, luisteren en begrijpen.

Peter liep naar moeder toe. ‘Hoe voel je je?’ Moeder antwoordde dat ze zich in principe goed voelde, maar dat ze ook een gevoel van boosheid en ook verdriet voelde opkomen. ‘Het voelt alsof ik niemand in mijn buurt kan velen. Ik sta te dicht bij.’
Marja reageerde met een schokje. ‘Dat is nou precies wat mijn moeder vaak zegt: ‘Ga weg, ik kan je niet in de buurt velen.’
De opstelling ging verder. Peter stelde vragen en de opgestelden reageerden. Vader bleek ook boos, maar dan omdat hij het gevoel had dat hij niets te vertellen had in het gezin. Dat frustreerde hem. ‘Iedereen snoert mij altijd de mond,’ riep hij uit. Marja gaf toe dat moeder de baas was in huis, maar zei dat ze dacht dat vader het wel best vond. Ze wist niet dat het hem zoveel deed, want hij zei er nooit iets van.

Wat er gebeurt tijdens een familieopstelling is nog het best te omschrijven als: Iemand gaat ‘in de energie’ van iemand anders staan en voelt op dat moment wat die persoon voelt en gebruikt miraculeus genoeg vaak dezelfde woorden die de persoon die hij representeert zou gebruiken, of neemt de houding aan die specifiek is voor die persoon. Vreemd genoeg of die persoon nu leeft of al is overleden. Vraag me niet hoe dat dan werkt, want daar heb ik geen idee van. Wat er altijd gebeurt is dat degene voor wie de opstelling is, inzicht krijgt in wat er eigenlijk aan de hand is en daar dan ter plekke iets aan kan doen. Zo ook Marja.

Wat graafwerk door Peter bracht aan het licht dat moeder haar opvatting: Ik kan niemand bij mij in de buurt velen, van haar moeder had ‘geërfd’ (het zit in de familie, mijn moeder zei dat ook altijd) en vader zijn idee: Iedereen snoert mij altijd de mond opgedaan had tijdens zijn jeugd, waarin hij de jongste was in een groot gezin en nooit wat te vertellen had.
Toen de zus werd gevraagd of zij het naar haar zin had op de plek waar ze stond, zei ze dat ze het gevoel had weggedrukt te worden door iets achter haar. Ze viel er bijna door om. Daar stond de pseudo-Marja. Nu was het plaatje compleet. Ze hoorden bij elkaar, maar zagen elkaar niet echt. Moeder hield iedereen uit haar buurt, maar was tegelijk boos en verdrietig over het feit dat ze uit haar buurt bleven. Vader leefde de overtuiging dat hij niks te vertellen had, zus had het gevoel dat zij weggedrukt werd door Marja.

Peter vroeg moeder hoelang ze al ‘niemand in haar buurt kon velen’.
‘Ik denk een paar jaar nadat de kinderen geboren waren,’ was het antwoord. Waarom? Dat wist ze niet. Het ontstond gewoon. Hij liet daarop Marja een representant kiezen voor oma, die ze pal achter moeder opstelde. Deze oma bleek hetzelfde gevoel te hebben als moeder, zo vanaf dat ze een jaar of 25, 26 was. Ze had geen idee waarom. Daarom vroeg Peter Marja om een representant voor overgrootmoeder te kiezen. Deze gaf hetzelfde antwoord. Over-overgrootmoeder gaf een ander antwoord als haar kindskinderen. ‘Ik weet het precies. Ik was 25.’ Het bleek dat deze vrouw en moeder was aangerand door een vriend van haar man, die haar op kwam zoeken terwijl haar man niet thuis was. ‘Hij heeft mij onbetamelijk aangeraakt,’ zei ze obstinaat. ‘en niemand wilde mij geloven. Ze vonden dat ik de eer van die man aantastte door zulke verhalen te vertellen en begonnen me uit de weg te gaan. Vanaf toen wilde ik niet eens meer dat er iemand bij mij in de buurt kwam. Ook mijn man niet.’ Deze vrouw, die in het preutse Victoriaanse tijdperk leefde, was diep geschokt doordat een man haar had aangeraakt ergens op een verboden plek – ze wilde niet zeggen waar ze was aangeraakt – en ook doordat haar verhaal door niemand werd geloofd.

Er ging een zucht door iedereen die dit spannende moment meemaakte. De moeders, die achter elkaar stonden, leken te ontspannen. ‘Ik geloof je,’ zei Peter tegen over-overgrootmoeder. ‘Het is echt gebeurt’. Marja’s moeder werd ineens onrustig. ‘Waarom zie ik niemand?’ vroeg ze. ‘Ik heb het gevoel dat ik me om moet draaien zodat ik de anderen kan zien.’ Aan het einde van de opstelling stonden de gezinsleden in een kring in het midden van de cirkel.

Ik heb Marja na de familieopstelling nog even gesproken en ze vertelde me dat ze verbijsterd was door het feit dat de pseudo-gezinsleden precies zo reageerden als haar echte familieleden konden doen en dat ze inzicht had gekregen in wat er echt aan de hand was. Ik kreeg haar e-mailadres. Natuurlijk was ik benieuwd of de opstelling ook daadwerkelijk iets zou veranderen in de familiedynamiek. Een paar weken later informeerde ik ernaar. Marja vertelde dat ze haar zus had opgezocht en dat deze haar vertelde dat ze vond dat Marja haar altijd probeerde om haar te domineren, iets waar ze tegen in opstand kwam. Moeder had al meer ontspannen geleken dan normaal toen Marja thuiskwam na de opstelling. Er volgde een openhartig gesprek waarin ook vader zijn zegje kon doen en daarna was het steeds beter gegaan tussen de verschillende familieleden. Marja was er erg blij mee, en haar familie ook.

Een goede familieopstelling leiden vergt veel (psychologisch) inzicht, mensenkennis, kennis van symboliek, begrip, levenservaring en ervaring in het geven van familieopstellingen. Humor, gezelligheid, zelf open durven zijn, maakt dat de deelnemers achteraf niet alleen op een interessante ervaring kunnen spreken, maar ook over een hele leuke en goed bestede dag. Peter den Haring heeft al deze kwaliteiten. Hij organiseert regelmatig dagen waarop familieopstellingen worden gedaan. Al kom je niet aan de beurt of word je niet opgesteld als representant, je zult het een fascinerende gebeurtenis vinden.”

Mildred van Norde, november 2014, Rotterdam