Jeroen Bosch schilderde 500 jaar geleden al waar mensen bang voor waren (fragment uit De tuin der lusten)

Gastcolumn door Gerrit Verweij 

Ik moest eerst hard met mijn kop tegen de muur lopen voordat ik mijn levensles begon te leren. Twee echtscheidingen, een diepgaand werkconflict en de plicht om ingrijpende angsten te overwinnen. En angst, dat is het grootste obstakel. 

Nelson Mandela heeft eens gezegd: “Onze grootste angst is niet dat we ontoereikend zijn. Onze grootste angst is dat we onmetelijk krachtig zijn.”
Intrigreert deze uitspraak je? Herken je het? Herken je het fenomeen van zich alsmaar herhalende angstdromen? Ik deel als voorbeeld de mijne met je.

Droom 1: Ik ben student, op zoek in het universiteitsgebouw naar de collegezalen, maar kan ze niet vinden. Ik heb vergeten mijn boeken te bestellen en nu zijn ze uitverkocht. Ik loop steeds verder achter met mijn studie. Ik krijg het gevoel dat de tijd me als los zand door de vingers glipt. Ik vrees dat ik het diploma nooit zal halen…
Dit droomde ik nota bene in de periode nadat ik succesvol afgestudeerd was! 

Droom 2: Ik ben uitgenodigd voor een feestje maar weet niet goed wat ik aan moet trekken. Uiteindelijk kies ik mijn kleren en ga op pad. Op het feest aangekomen ontmoet ik bekenden maar krijg er geen contact mee. Ze kijken me allemaal raar aan. Ik merk dat mijn kleding uit de toon valt. Ik schaam me diep en probeer weg te rennen maar kan de uitgang niet vinden…
Deze afgangdroom stond in schril contrast met de leuke feestelijke gebeurtenissen die ik in werkelijkheid in die tijd meemaakte. 

Droom 3: Ik ben op zoek naar de zaal waar ik iets moet organiseren, maar kan hem niet vinden. Ik probeer in contact te komen met mijn collega’s die me zouden helpen. Dan ontdek ik dat de anderen al zonder mij bezig zijn. Het wordt steeds chaotischer. Ik heb het gevoel volledig te falen…
Een droom over volledige mislukkeling? Terwijl ik overdag als directeur succesvol leiding gaf aan een grote organisatie? Ik wist juist een constructieve samenwerking tot stand te brengen tussen overheidsorganisaties en private ondernemingen.

Ik realiseerde me dat mijn drie angstdromen precies gingen over mijn drie grootste talenten: Ik ben intelligent, ik kan goed met mensen omgaan en ik ben een goede organisator. Mandela’s uitspraak klopte dus voor mij.
Angst maakt ons alert voor gevaar en is functioneel voor zover het onze aandacht richt op reële gevaren. Zodra we angst voelen voor iets wat onbekend is en een mogelijk gevaar in zicht draagt, moeten we deze angst kunnen relativeren. We klampen ons anders vast aan het vertrouwde uit het verleden en durven we geen nieuwe richting in te slaan. We zijn bang voor onze eigen kracht omdat die zo onmetelijk groot is. We vrezen deze niet te kunnen hanteren en er door overweldigd te worden. 

Leren om met angst om te gaan 

Een bekende uitspraak is “Als je blijft doen wat je altijd hebt gedaan, blijf je krijgen wat je altijd hebt gekregen”.
Om de obstakels die we tegenkomen kwijt te raken zullen we dus ons gedrag moeten veranderen. Hoe komt het dat we desondanks vaak in vertrouwde gedragspatronen blijven volharden? Dat heeft te maken met onze hersens. Ons brein bestaat uit drie delen: 

1. Het primitieve brein regelt de lichaamsfuncties, de beweging, de seksualiteit en de territoriumdrang.
2.  Het oude brein is het centrum van onze directe emoties en onze automatische reacties. In het oude brein zijn herinneringen opgeslagen, die te maken hebben met emoties uit het verleden. Het oude brein kent verleden en nu, maar interpreteert alles als nu. Het oude brein deelt mens en dier in naar de volgende categorieën: Daar moet je voor zorgen; daar wordt je door verzorgd; daar heb je seks mee; daar ren je van weg; daar hoor je bij; daar moet je je tegen verdedigen of die moet je aanvallen.
3. Het nieuwe brein onderscheidt mensen van dieren. Het kent verleden, heden en toekomst, het heeft taal, kan denken en logisch redeneren. Het nieuwe brein houdt van veranderingen, uitdagingen en nieuwe dingen aangaan. Het nieuwe brein ziet allerlei mogelijkheden en weet dat je niet hoeft te blijven zoals je bent. Het nieuwe brein kan een toekomstbeeld maken waar het naartoe wil werken.

Veranderen is dus een gevecht tussen het nieuwe brein, waar de wil in zit tot veranderen, en het oude brein dat alles bij het oude wil laten. Onze angst brengt ons ertoe te luisteren naar ons oude brein, waardoor we ons niet op ons nieuw brein durven vertrouwen. Pas in een crisis beseffen we dat ons overlevingsinstinct ons niet kan helpen. We moeten dan wel iets anders proberen.

Eenmaal uit de crisis vallen de meesten van ons echter weer heel gemakkelijk terug in het oude vertrouwde patroon. Het wachten is dan op de volgende crisis. Dit herhaalt zich totdat we hebben geleerd met onze angsten om te gaan. Zolang we in gevecht blijven met onze angst, wordt deze alleen maar groter want hierbij geldt het principe ‘actie roept reactie op’. Door onze angst te accepteren ontstaat er ruimte om naast onze angst ook moed te ervaren. Iedereen moet zelf een manier ontdekken om met zijn of haar angst om te gaan en de stappen te doorlopen van herkennen, erkennen, aanvaarden, omarmen en loslaten. Mijn manier om mijn angsten te herkennen is het regelmatig leggen van Tarotkaarten. Ik laat mijn angsten los in meditaties. Jij hebt vast je eigen methoden. Ik wens je alle succes in jouw proces.

Gerrit Verweij (1949, studeerde civiele techniek. Hij woont in Gouda.